Tatrzański Park Narodowy – ochrona przyrody

Ochronę przyrody w Tatrach objął Tatrzański Park Narodowy. Tatry to jedyny w Polsce przykład rzeźby oraz flory i fauny wysokogórskiej. W najwyższych polskich górach można spotkać wiele endemitów, czyli gatunków, które nie występują nigdzie indziej na świecie. To między innymi bogactwo przyrodnicze sprawia, że Tatry są tak pięknym łańcuchem górskim. To miejsce dla miłośników czystej i prawdziwej przyrody.

Położenie i historia Tatrzańskiego Parku Narodowego

Tatrzański Park Narodowy znajduje się w Polsce południowej, na terenie Województwa Małopolskiego, na granicy ze Słowacją. Obejmuje najwyższą część polskich Karpat – masyw Tatrzański. Już z końcem XIX wieku dostrzeżono potrzebę ochrony Tatr, natomiast w roku 1925 zostały podjęte pierwsze próby utworzenia parku narodowego w Tatrach. Pierwszy park formalnie utworzono na terenie należącym do lasów państwowych w 1937 roku. Po skończeniu II wojny światowej w 1947 roku powołano jednostkę administracyjną Park Tatrzański.

Park Narodowy został utworzony 1954 roku, zajmował wówczas obszar 20973 ha, aktualnie jego powierzchnia wynosi 21164 ha. Ok. 71,5% (15124 ha) powierzchni stanowią lasy; kolejne 26,7% (5660 ha) powierzchni to roślinność zbiorowisk wysokogórskich hal i turni; natomiast pozostałe 1,8% terenu to grunty rolne (171 ha) oraz wody (209 ha). Ścisłą ochroną zastało objęte 54.4% (11514 ha) parku z czego większość (6149 ha) to ekosystemy leśne. W roku 1993 teren polskiego TPN i TANAP (Tatranský národný park po stronie słowackiej) został uznany przez UNESCO za rezerwat biosfery, międzynarodowy obszar o światowym znaczeniu. 

Budowa geologiczna i geomorfologia na terenie TPN

Park obejmuje najmłodsze, najwyższe i jedyne w Polsce góry typu alpejskiego, które charakteryzują się urozmaiconą rzeźbą terenu z deniwelacjami do 1700 m. Obecny wygląd Tatry zawdzięczają głównie zlodowaceniu w plejstocenie. W okresie ostatnich 500 tys. – 10 tys. lat powstawały tam i znikały lodowce. W Tatrach występują dwie odrębne części. Są nimi Taty Wysokie i Tatry Zachodnie. Tatry Wysokie zbudowane są ze skal krystalicznych, głównie granitów. Krajobraz ich cechują charakterystyczne formy polodowcowe, ostre szczyty i granie oraz liczne kotły zajęte w większości przez jeziora. Tatry Zachodnie natomiast budują skały krystaliczne i osadowe. Krajobraz ich składa się m.in. z licznych malowniczych dolin z ostańcowymi formami skalnymi.

Na terenie parku znajduje się około 650 jaskiń. Dla ruchu turystycznego udostępnionych jest 6 z nich. Występują tu liczne potoki oraz ok. 30 jezior zwanych „stawami”. Są one ważnym walorem krajobrazowym Tatr Wysokich. Jeziora tatrzańskie odznaczają sie bardzo ubogim życiem biologicznym oraz niezwykłą przejrzystością wody. W dnach dolin płyną potoki, występują również wodospady i wywierzyska.

Świat roślinny Tatrzańskiego Parku Narodowego

Liczba gatunków roślin naczyniowych w parku szacowana jest na ponad 1000 gatunków, spośród których 85 podlega ochronie gatunkowej. W parku rośnie także około 600 gatunków mszaków, 550 gatunków porostów oraz 900 gatunków glonów. W niedużych odległościach bardzo zmienia się skład gatunkowy roślin. Roślinność Tatrzańskiego Parku Narodowego charakteryzuje typowy układ piętowy. Zróżnicowanie dotyczy również podłoża. zupełnie inne gatunki występują w Tatrach Wysokich na podłożu granitowym, a inne w Tatrach Zachodnich na wapieniu. Cennymi gatunkami są tutaj: limba, skalnica tatrzańska, ostrzka tatrzańska, dębik ośmiopłatkowy, skalnica gronkowa, goryczki i krokusy oraz szarotka alpejska, która jest jednym z symboli Tatr.Do bardziej znanych należą równiez sit skucina i boimka dwurzędowa tworzące endemiczny zespół wysokogórskich muraw przebarwiających sie jesienią na czerwono i nadających charakterystyczny kolor większym obszarom górskim np. „Czerwonym Wierchom”.

Wiele roślin w parku stanowią endemity tatrzańskie, karpackie lub gatunki rzadkie. Endemity tatrzańskie to takie gatunki, które występują tylko na obszarze Tatr, jest to jedyne ich miejsce występowania na świecie. Należą do nich: warzucha tatrzańska(Cochlearia tatrae), wiechlina granitowa, wiechlina tatrzańska, kostrzewa(Festuca aglochis), przymiotno węgierskie(Erigeron hungaricus), przywrotnik(Alchemilla) oraz pszonak Wahlenberga(Erysimum Wahlenbergii).

Piętra roślinności w Tatrach

Regiel dolny – w najniższym piętrze regla dolnego (do 1250 m n.p.m.) dominują lasy jodłowo-bukowe, spotkać można świerki oraz nielicznie jawor. Lasy poprzedzielane są polanami. Mozaika gatunków drzew nie jest urozmaicona, jednak występuje duża różnorodność gatunków kwiatów. Charakterystyczny jest zwłaszcza szafranspiski, wiosną tworząc fioletowe połacie. Można tutaj również spotykać m.in. z kaczeńce, pierwiosnkę wyniosłą, wełniankę szerokolistną, oraz mieczyka dachówkowatego.

Regiel górny – w reglu górnym (do 1550 m n.p.m.) rosną bory świerkowe. Charakterystyczna jest granica regla dolnego, na której występują limba, jarząb nieszypułkowy oraz brzoza karpacka. Na glebie zaobserwować można mchy, porosty, paprocie oraz borówkę.

Piętro kosodrzewiny – powyżej rozpościera się strefa kosodrzewiny (do 1800 m n.p.m.), które porośnięte jest w większości charakterystyczną kosodrzewiną.

Piętro hal – powyżej znajduje się piętro hal (do 2300 m n.p.m.) to już tylko gatunki traw (m.in.: sit skucina – jesienią przybierająca charakterystyczną czerwoną barwę, mietlica skalna, kostrzewa niska) oraz kwiatów (m.in. sasanka alpejska, dzwonek alpejski, niezapominajka alpejska, zerwa kulista).

Piętro alpejskie i turni – panuje tu klimat zimny, przez co flora tu jest najuboższa. Nielicznie występują mchy, porosty, niska murawa, ale również sporadycznie lepnica bezłodygowa, goryczka przezroczysta czy starzec kraiński.

Świat zwierzęcy w Tatrzańskim Parku Narodowym

Bogata fauna Tatrzańskiego Parku Narodowego charakteryzuje sie wieloma endemitami oraz gatunkami rzadkimi i objętymi ochrona gatunkową. Do osobliwości faunistycznych parku należą chronione już od połowy XIX wieku kozica i świstak, oraz niedźwiedź brunatny i kilkanaście gatunków ptaków, w tym: orzeł przedni, sokoły, pomurnik i płochacz halny. W wyższych partiach lasów gnieżdżą się głuszec, cietrzew i jarząbek. W lasach liczne są również jelenie, sarny i drobne gryzonie.

W Tatrach występuje również mnóstwo endemitów, zwierzęcych, i to nie tylko endemitów zachodnio-karpackich czy ogólnie karpackich, ale nawet tylko i wyłącznie tatrzańskich, co oznacza, że występują one wyłącznie w Tatrach. Świstak tatrzański jest podgatunkiem świstaka alpejskiego, któremu przez jakiś czas groziło wyginięcie, co ciekawe przyczynił się do tego góralski przesąd, że sadło tego świstaka jest panaceum na różne choroby. Występuje tu mnóstwo endemitów wśród jest bezkręgowców, przykładem jest Allogamus starmachi.

Warunki przyrodnicze w Tatrach

Dla tatrzańskiego wysokogórskiego położenia charakterystyczne są niekorzystne warunki dla wegetacji. Tutejsza roślinność wykształciła wiele cech przystosowanych do egzystencji wysokogórskiej. Karłowatość to cecha, która jest zarówno skutkiem surowych warunków klimatycznych, jak i przystosowaniem do nich. Rośliny niskie, położone przy samej ziemi mają dostęp do jej ciepła, są również chronione są przed porywistymi, huraganowymi wiatrami, natomiast w warunkach zimowych warstwa śniegu chroni je przed silnymi mrozami, tracą również mniej wody przy intensywnym nasłonecznieniu stoków.

Przykładami są krzewinki szpalerowe – drobne krzewinki posiadające zdrewniałe, przylegające do ziemi, płożące się łodygi. Typowymi ich przedstawicielami są: wierzba żyłkowana, wierzba zielna, wierzba alpejska oraz dębik ośmiopłatkowy. Niektóre gatunki posiadają postać roślin poduszkowych, np. skalnica tatrzańska, skalnica seledynowa, lepnica bezłodygowa, mokrzyca rozchodnikowata. Kolejnym przykładem przystosowania rozmiaru do górskich warunków są rośliny darniowe, m.in.: skalnica nakrapiana, goździk wczesny, rogownica wełnista, rogownica szerokolistna, rogownica jednokwiatowa. Występuje tutaj również znacznie większy niż na nizinach procentowy udział roślin różyczkowych m.in. pierwiosnek łyszczak, rojnik górski, urdzik karpacki.

Aby przetrwać część gatunków roślin magazynuje wodę w mięsistych liściach, przykładami mogą być skalnica gronkowa oraz rojnik górski. Sposób, za pomocą którego tatrzańska roślinność radzi sobie z bardzo krótkim okresem wegetacyjnym jest tzw. „pseudożyworodność” Do roślin tego typu zaliczają się m.in. wiechlina alpejska, skalnica karpacka, skalnica zwisła. Wiele gatunków pokrywa kutner, wosk lub włoski. W ten sposób rośliny są chronione przed ekstremalnymi temperaturami, zarówno niskimi jak i wysokimi.

Owadopylne rośliny wysokogórskie ze względu na mniejszą ilość owadów na dużych wysokościach, muszą wytwarzać bardzo barwne kwiaty, duże w stosunku do swojej wielkości, często wytwarzające silny zapach, np. liczne gatunki goryczek, tojad i in. Wraz z wysokością zmienia się liczba roślin jednorocznych na korzyść wieloletnich. Wieloletnie rośliny mogą rozłożyć swój rozwój na kilka okresów w warunkach krótkiego sezonu wegetacyjnego. Zjawisko to świetnie obrazuje procentowy udział roślin jednorocznych w ogóle wszystkich gatunków: u podnóża Tatr stanowią one 16%, na wysokości 2000 m n.p.m. zaledwie 2%, a powyżej 2300 m n.p.m. całkowicie ich brak.

Zagrożenia dla przyrody tatrzańskiej

Niestety Tatry w przeszłości były silnie eksploatowane. Na polanach i halach wypasane były liczne stada owiec, kóz i krów. Nadmierne wypasy spowodowały obniżenie górnej granicy lasu oraz zapoczątkowały procesy erozyjne. W okresie od XVII do XIX wieku działały liczne kopalnie i huty, które potrzebowały ogromnych ilości drewna.

Na przełomie XIX i XX wieku rozwinęła sie turystyka, a błędna gospodarka leśna doprowadziła do powstania sztucznych monokultur świerkowych na siedliskach lasów bukowych i jodłowych. Zagrożeniem dla przyrody parku są również kłusownictwo, inwestycje sportowe i turystyczne oraz rozwijające sie gospodarczo Zakopane. Choć samorządy dokładają wszelkich starań, aby rozwiązania były jak najbardziej ekologiczne i przyjazne dla środowiska, to pewnego wpływu człowieka na środowisko przyrodnicze nie da się obejść.