Szlak Architektury Drewnianej – skarby Podhala
Małopolski Szlak Architektury Drewnianej – trasa Orawa, Podhale, Spisz i Pieniny to doskonała możliwość dla turystów, aby zapoznać się z jednym z największych skarbów Podhala – drewnianym budownictwem, które stanowi nieodłączny element krajobrazu kulturowego tego regionu. Zapraszamy na podróż po przepięknych kościołach i kaplicach drewnianych oraz dworach, chatach, zagrodach, willach i skansenach budownictwa drewnianego na Podhalu.
Szlak Architektury Drewnianej
Drogowy Szlak Architektury Drewnianej został utworzony w 2001 roku w celu popularyzacji zabytkowych budynków drewnianych w południowej Polsce i prowadzi przez województwa małopolskie, podkarpackie, świętokrzyskie i śląskie. Na szlaku znajdują się obiekty sakralne w tym kościoły, cerkwie, kaplice dzwonnice, a także dwory, chałupy, zagrody, skanseny, spichrze, wille i karczmy. Poszczególne obiekty na szlaku są czytelnie oznakowane tablicami informacyjnymi i drogowskazami. Od 2007 roku w wybranych obiektach na szlaku, organizowany jest cykl koncertów, który nosi nazwę „Muzyka Zaklęta w Drewnie”. Zabytkowe obiekty drewniane na terenie Podhala obejmuje Trasa Orawa, Podhala, Spisz i Pieniny na Małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej.
Styl Górali Podhalańskich i styl zakopiański
Architektura drewniana Podhala, Spiszu, Orawy, jak i Pienin cechuje się swoim unikatowym, niepowtarzalnych charakterem. Przez wieki powstawały tu budynki mieszkalne i sakralne budowane w drewnie lub z elementami drewnianymi. Region ten od zawsze cechował się dużą autonomią kulturową. To wszystko sprawiło, że architektura drewniana Podhala nabrała pewnych cech charakterystycznych. Ten styl architektoniczny nosi nazwę styl góralski, styl podhalański lub styl górali podhalańskich. Ściany budynków często są wykonane na zrąb z pni drzew przecinanych wzdłuż na pół, które noszą nazwę płazów. Dachy są najczęściej dwuspadowe lub wielospadowe, często bardzo strome i zazwyczaj pokrywa je gont lub strzecha.
Styl ten stał się inspiracją dla Stanisława Witkiewicza i nadał on drewnianej architekturze Podhala, Zakopanego i okolic nowy wymiar, dodając do niego elementy secesyjne. Wprowadził on bogate zdobienia rzeźbiarskie i malarskie charakterystyczne dla folkloru Podhala i Zakopanego. Projektował wille dla możnych przybyszy z ziem polskich, a jego architektura nosi nazwę stylu zakopiańskiego lub stylu witkiewiczowskiego. Ten styl jest charakterystyczny dla okresu Młodej Polski, czyli końca XIX i początku XX wieku i terenów Zakopanego oraz całego Podhala. Zdobienia charakterystyczne dla stylu witkiewiczowskiego to między innymi pazdury i słoneczna na dachach, a także motywy roślinne rzeźbione w drewnie. Wiele budynków posiada kamienne podmurówki.
Małopolski Szlak Architektury Drewnianej – Trasa Orawa, Podhale, Spisz i Pieniny – obiekty sakralne
Kościół św. Michała Archanioła w Dębnie Podhalańskim – pochodzący z końca XV wieku, przetrwał w niezmienionej formie, posiada bogate wyposażenie, najcenniejszy zabytek całego Podhala, wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO
Kościół św. Klemensa – Matki Bożej Częstochowskiej – Stary Kościółek w Zakopanem – z 1847 roku przy ulicy Kościeliskiej, obok zabytkowy Cmentarz Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku z mogiłami wielu znanych ludzi związanych z Podhalem
Kościół św. Jana Apostoła i Ewangelisty na Harendzie w Zakopanem – pochodzący z XVIII wieku, przeniesiony z Zakrzowa z okolic Rabki, posiada bogate zdobienia
Kaplica Najświętszego Serca Pana Jezusa na Jaszczurówce w Zakopanem – z początku XX wieku, w stylu zakopiańskim, zaprojektowana przez Stanisława Witkiewicza
Kościół Świętych Apostołów Szymona i Judy Tadeusza w Białce Tatrzańskiej – konsekrowany w roku 1765, jego historia sięga roku 1635, kiedy powstał tu pierwszy kościół, który spłonął w 1700 roku
Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Bukowinie Tatrzańskiej – wybudowany w latach 1887-1900 z wyposażeniem drewnianym wykonanym przez miejscowych rzemieślników
Kościół św. Marcina w Grywałdzie – z II połowy XV wieku, jednonawowy z izbicową wieżą i cennymi malowidłami wewnątrz
Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Harklowej – z przełomu XV i XVI wieku z bogatym wyposażeniem wewnątrz
Kościół św. Sebastiana i Matki Boskiej Różańcowej w Jurgowie – z roku 1675 z bogatym wyposażeniem barokowym
Kościół św. Wojciecha w Krzeczowie – wybudowany na przełomie wieków XVI i XVII w Łętowni, w 1760 roku przeniesiony do Krzeczowa
Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Lachowicach – wybudowany w 1789 roku w miejscu dawnej kapicy cmentarnej
Kościół św. św. Szymona i Judy Tadeusza w Łętowni – z lat 1760-1765, jednonawowy z kaplicami i wieżą; zabytkowymi malowidłami i bogatym wyposażeniem z XVIII wieku
Kościół Świętej Trójcy w Łopusznej – pochodzący z wieku XV, jednonawowy kościół z zabytkowym ołtarzem – tryptykiem
Kaplica cmentarna św. Sebastiana w Maniowych – kaplica z krużgankami na cmentarzu parafialnym, pochodząca z 1723 roku
Kościół św. Anny w Nowym Targu – filialny kościół parafialny z II połowy XV wieku, mieszczący się na cmentarzu
Kościół św. Jana Chrzciciela w Orawce – budowany w latach 1650-1659 z bogatym wyposażeniem wnętrza: malowidłami ściennymi i figuralnymi diabły i duszami czyśćcowymi z XVI wieku i gotyckim posągiem Chrystusa Frasobliwego z wieku XV
Kościół św. Marii Magdaleny w Rabce z Muzeum Regionalnym im. Władysława Orkana – z roku 1606, jednonawowy z wieżą izbicową, która zwieńczona została cebulastym hełmem barokowym
Kościół Świętego Krzyża na Obidowej w Chabówce – pochodzący z roku 1757 kościół na wzgórzu dobrze widoczny z Zakopianki
Kościół św. Antoniego w Sieniawie – wybudowany w II połowie XVIII wieku, posiada bogate wyposażenie
Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Spytkowicach – pochodzący z roku 1758, posiada sygnaturkową wieżyczkę o charakterze barokowym
Kościół św. Katarzyny w Sromowcach Niżnych – pochodzący prawdopodobnie z roku 1513, posiada izbicową wieżę
Kościół św. Elżbiety Węgierskiej w Trybszu – wybudowany w roku 1567 z drewna modrzewiowego bez użycia gwoździ
Kościół Matki Boskiej Szkaplerznej w Witowie – wybudowany został w latach 1910-1912, otoczony podcieniem, posiada neogotycki ołtarz
Kościół św. Klemensa Papieża i Męczennika w Zawoi – jego budowa rozpoczęła się 1888 roku, a ukończona w roku 1919
Małopolski Szlak Architektury Drewnianej – Trasa Orawa, Podhale, Spisz i Pieniny – skanseny, dwory, chałupy, zagrody, spichrze, muzea
Zespół drewnianej zabudowy góralskiej w Zakopanem – zabytkowa zabudowa Zakopanego w stylu góralskim oraz zakopiańskim między innymi w najstarszej części Zakopanego, ulicy Kościeliskiej
Willa Koliba w Zakopanem z Muzeum Stylu Zakopiańskiego im. Stanisława Witkiewicza – oddziałem Muzeum Tatrzańskiego im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem – pochodząca z lat 1892-1893, wybudowana przez Stanisława Witkiewicza jako pierwszy dom w stylu zakopiańskim
Willa Atma w Zakopanem z Muzeum Karola Szymanowskiego – pochodząca z roku 1895, muzeum w domu, gdzie mieszkał Karol Szymanowski
Willa Pod Jedlami w Zakopanem – pochodząca z lat 1896–1897, wybudowana według projektu Stanisława Witkiewicza, przykład stylu zakopiańskiego
Willa Witkiewiczówka – wybudowana w latach 1903–1904 według projektu Jana Witkiewicza, przykład stylu zakopiańskiego
Willa Harenda w Zakopanem z Muzeum Biograficznym Jana Kasprowicza – willa w stylu zakopiańskim na Harendzie, na zboczach Gubałówki
Chata Sabały na Krzeptówkach w Zakopanem – z końca XVIII wieku, dom na Krzeptówkach, gdzie mieszkał Jan Krzeptowski „Sabała”
Drewniana zabudowa Chochołowa – naturalny rezerwat architektury drewnianej z domami zrębowymi, krytymi wysokimi dachami gontowymi, w tym unikatowy dom wzniesiony z pnia jednej parosetletniej jodły.
Muzeum Powstania Chochołowskiego w Chochołowie – oddział Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem w zabytkowej chałupie góralskiej
Dom Ludowy im. Franciszka Ćwiżewicza w Bukowininie Tatrzańskiej – piętrowy dom w stylu zakopiańskim wybudowany w latach 1928 – 1932, obecnie mieści się tu Bukowieńskie Centrum Kultury
Dwór Tetmajerów w Łopusznej z oddziałem Muzeum Tatrzańskiego im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem – z roku 1800, dwór z dachem polskim i facjatą
Skansen w Sidzinie – cenna zabudowa góralska, w skład której wchodzą liczne budynki, między innymi chałupa z 1806 roku
Skansen im. Józefa Żaka w Zawoi Markowej – skansen cennej górskiej zabudowy wiejskiej charakterystycznej dla okolic Zawoi, Suchej Beskidzkiej i Makowa Podhalańskiego
Skansen w Zubrzycy Górnej – zespół zabudowy, na który składają się skansen, dworek, chałupy, karczmy, charakterystyczny dla obszaru orawskiego
Zagroda Korkoszów w Czarnej Górze – Muzeum Kultury Ludowej Spisza – Oddział Muzeum Tatrzańskiego im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem – zabudowa góralska charakterystyczna dla terenów Spiszu
Zespół szałasów na Polanie Podkólne w Jurgowie – skupisko pasterskich szałasów, unikatowy przykład archaicznej kultury materialnej Podhala
Osada Czorsztyn w Kluszkowcach – od XIX wieku do 30. lat. XX wieku, wille, spichlerze, zagrody, przeniesione z zalanego obszaru Zalewu Czorsztyńskiego
Karczma „Rzym” w Suchej Beskidzkiej – z początków XVIII wieku, położona przy rynku w Suchej Beskidzkiej
Spichlerz w Niedzicy – pochodzący z końca XVIII wieku, położony nieopodal zamku w Niedzicy, należał do obiektów folwarcznych zamku
Zabudowa na Polanie Sosny w Niedzicy – zespół zabytkowy z przełomu XVIII i XIX wieku, na który składają się dwór oraz chata spiska
Zabudowa w Krościenku n. Dunajcem – zabytkowa zabudowa góralska miasta pochodząca z XIX wieku
Zabudowa uzdrowiskowa w Szczawnicy – zabudowa zdrojowa z XIX wieku z pensjonatami oraz willami w stylu tyrolskim
Architektura drewniana w Zakopanem i na Podhalu
Jednym z najważniejszych elementów dziedzictwa kulturowego w Zakopanem oraz na Podhalu jest architektura drewniana, która nierozerwalnie związana z polskimi górami. Od wieków powstawały tu kościoły i kaplice drewniane, a także wykonane w drewnie chałupy, dwory, wille i inne budynki. Przez te wszystkie wieki wykształcił się charakterystyczny dla tego regionu styl góralski, a na przełomach wieków XVIII i XIX styl zakopiański zapoczątkowany przez Witkiewicza. Dziś dziedzictwo budownictwa w drewnie na Podhalu można podziwiać na Małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej na trasie Orawa, Podhale, Spisz i Pieniny.
