Ojcowski Park Narodowy

Ojcowski Park Narodowy położony jest na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, w województwie małopolskim i jest oddalony ok. 20 km od Krakowa, co stanowi świetne miejsce wypadowe dla jego mieszkańców. Znajduje się na jego terenie 23km oznakowanych szlaków turystycznych w tym pięć szlaków pieszych, trzy rowerowe i ścieżki edukacyjne. Odwiedza go rocznie 400 tys. osób. Został utworzony 14 stycznia 1956 roku. Jest najmniejszym spośród polskich parków narodowych. Zajmuje powierzchnię 21,28 km², z czego lasy zajmują 15,28 km², grunty orne 4,65 km², natomiast 0,13 km² to obszar wód. Powierzchnia ochrony ścisłej to 2,51 km², częściowej 14,12 km², natomiast powierzchnia ochrony krajobrazu to 4,83 km². Otulina parku zajmuje powierzchnię 67,77 km². Jego symbolem jest nietoperz. Charakterystyczne dla krajobrazu parku są skała zwana Maczugą Herkulesa, skała zwana Igłą Deotymy, zamki w Pieskowej Skale i Ojcowie oraz przepiękna drewniana kaplica na wodzie.

Budowa geologiczna i geomorfologia

Obszar parku zajmuje część Jury Krakowsko-Częstochowskiej – Dolinę Prądnika i będącą jej odnogą Dolinę Sąspowską oraz przyległe fragmenty wierzchowiny jurajskiej. Utwory geologiczne budujące Ojcowski Park Narodowy to wapienie górnojurajskie. Mają barwę białą, jasnożółtą lub jasnoszarą. Często widziane są na powierzchni: w dnach dolin oraz na wierzchowinie, zwane ostańcami: m.in. Maczuga Herkulesa, Igła Deotymy, Panieńskie Skały, Krakowska Brama czy Rękawica. Powstały tu liczne doliny o charakterze jarów, a także zjawiska krasowe m.in. liczne jaskinie. Występuje tu ok. 420 jaskiń. Najdłuższa z nich to Jaskinia Łokietka (320m), w której według legendy ukrywał się Władysław Łokietek walczący z Wacławem II Czeskim o tron krakowski. Występuje tu ponad 50 wywierzysk krasowych, a głównym ciekiem jest Prądnik.

Świat roślinny

Vallis pulcherima et plantis raris ditissima (przepiękna dolina słynąca z rzadkich roślin) – to słowa profesora Willibalda Bessera, pierwszego badacza ojcowskiej flory. Do dziś stwierdzenie naukowca zapisane w 1809 roku zachowuje swą aktualność. Pomimo znacznych przeobrażeń spowodowanych działalnością człowieka wciągu 150 lat przed utworzeniem parku narodowego (wyniszczono zupełnie m.in. 36 gatunków roślin), roślinność stanowi najważniejszy element chroniony parku zachowując dużą różnorodność. W szacie roślinnej doliny Prądnika występuje wiele gatunków reliktowych, pamiątek minionych epok. Brak jest natomiast endemitów, czyli gatunków występujących tylko na niewielkich, terenach. Kiedyś za endemit uznawana była brzoza ojcowska, występuje jednak w innych krajach m.in. w Skandynawii.

Na bogactwo flory Ojcowskiego Parku Narodowego składa się ponad tysiąc gatunków roślin naczyniowych, które skupione są w około 30 zespołach roślinnych. Stawia to Doliną Prądnika na trzecim miejscu w Polsce pod względem bogactwa gatunkowego po Tatrach i Pieninach. Ponadto znajduje się tutaj ponad 230 gatunków mchów i wątrobowców, około 200 gatunków porostów oraz prawie 1200 gatunków grzybów.84 gatunków roślin na terenie parku jest prawnie chronionych, w tym 67 podlega ochronie ścisłej i 17 częściowej. Gatunków umieszczonych na „Krajowej liście roślin zagrożonych” jest tu 209, a kolejne 22 znajduje się w „Polskiej Czerwonej Księdze Roślin”. Do roślin chronionych należą m.in.: brzoza ojcowska, skrzyp olbrzymi, kosatka kielichowa, róża alpejska, zerwa kulista, listera jajowata, gnidosz rozesłany, rokitnik zwyczajny, kruszczyk błotny i rdzawoczerwony.

Dominują gatunki środkowoeuropejskie, oprócz nich zaznaczają się północnoeuropejskie i azjatyckie. Spośród nich w zbiorowiskach leśnych przeważają pospolite buk, grab, dąb szypułkowy. Z kolei spośród ok. 50 gatunków górskich znaleźć można m.in. grab, jodłę, żywiec gruczołowaty, tojad smukły i mołdawski. Do rzadkich roślin w tej grupie należy chaber miękkowłosy rosnący w Dolinie Zachwytu. Na północno-wschodnich stokach Chełmowej Góry w runie lasów jaworowych i na skałach Czyżówki rośnie języcznik zwyczajny. cieniolubny gatunek rzadkiej paproci. W Ojcowskim Parku Narodowym występuje również ok. 200 gatunków kserotermicznych. Wśród nich znaleźć można pontyjskie, czyli występujące głównie na obszarach stepowych otaczających od północy i zachodu Morze Czarne. Stepowe gatunki to: ostnica Jana, wisienka karłowata oraz aster gawędka.

Największą powierzchnię spośród zespołów roślinnych Ojcowskiego Parku Narodowego zajmują lasy, stanowią ponad 1500 ha. Dużą część stanowią również zarośla pokrywające strome zbocza , skrawki wierzchowin oraz czasami tereny nad potokami. Na wierzchowinach najczęściej występują zbiorowiska borów mieszanych, które przechodzą stopniowo w zbiorowiska lasów bukowych. Na stokach północnych występuje buczyna karpacka, natomiast na stokach o ekspozycji południowej ciepłe buczyny oraz zarośla. Na skałkach znaleźć można murawy kserotermiczne. Stoki cieniste o ekspozycji północnej i północno-wschodniej szczątkowo porastają lasy jaworowe. Natomiast zbocza o innej ekspozycji z żyźniejszymi glebami najczęściej porastają grądy. W dnach dolin zaobserwować można resztki łęgów nadrzecznych oraz łąki występujące tu jako zbiorowiska wtórne.

Roślinność niższa Parku również jest bardzo bogata. Wilgotne skałki porastają glony, przez co tworzą się często skupienia sinic. Zimą w potokach można spotkać ginący gatunek wodolubka (Hydrurus foetidus). Jest to relikt z okresu zlodowacenia. Przetrwały tu również gatunki reliktowe z okresu holocenu: ułudka leśna i obrazki plamiste. Porosty Ojcowskiego Parku Narodowego zazwyczaj wykazują duże pokrewieństwo z pienińskimi, a większość z nich to tzw. kalcifilne, czyli związane z podłożem wapiennym. Flora porostów nadrzewnych jest uboga, co związane jest z wpływem szkodliwych zanieczyszczeń przemysłowych. Większość mchów i wątrobowców występuje na skałkach wykorzystując załomy i szczeliny. Na ocienionych skałach tworzą zwisające darnie o dużej powierzchni. Przeważają ilościowo mszaki będące reliktami polodowcowymi. Spotyka się tu niezależnie od ekspozycji gatunki śródziemnomorskie, arktyczno-alpejskie i kserotermiczne. Z rzadkich grzybów na uwagę zasługują purchawica olbrzymia, sromotnik bezwstydny, soplówka jodłowa i gwiazdosz czteropromienny.

Świat zwierzęcy

Na terenie parku występuje 11 tys. gatunków zwierząt. Najbardziej charakterystyczną grupą zwierząt dla Ojcowskiego Parku Narodowego będącą zarazem jego symbolem są nietoperze. Zamieszkują miejscowe jaskinie. Występuje tutaj 17 gatunków nietoperzy spośród 21 zamieszkujących Polskę. Spośród ssaków występują: zając szarak, gronostaj, bóbr europejski, borsuk, orzesznica, tchórz zwyczajny, sarna, dzik europejski, lis rudy. Ponadto występuje tu bogata fauna ptaków, 120 gatunków, w tym 94 lęgowe, m in.: jastrząb gołębiarz, dzięcioł czarny, dzięcioł zielony, pluszcz, zimorodek, puszczyk, bocian czarny. Płazy reprezentowane są m.in. przez: traszkę zwyczajną grzebieniastą, kumaka nizinnego, rzekotkę drzewną. Z gadów występują: zaskroniec zwyczajny, jaszczurka zwinka, padalec zwyczajny, gniewosz plamisty. Najczęstszymi gatunkami ryb są tutaj: pstrąg potokowy i tęczowy. Spośród ślimaków warto wymienić dużego pomrowa błękitnego i wielkiego. Najliczniejsze są owady, występuje tu 5 tys. ich gatunków. 218 gatunków zwierząt Ojcowskiego Parku Narodowego jest prawnie ochronionych.

Zagrożenia

OPN leży w bardzo bliskim sąsiedztwie przemysłowej aglomeracji krakowskiej. Nieco dalej znajdują się konurbacja śląska oraz częstochowski okręg przemysłowy. Obszar parku otoczony jest użytkami rolnymi, drogami o dużym natężeniu ruchu. Na obszarze parku mieszka ok. 500 osób, natomiast w jego bezpośrednim sąsiedztwie w pobliskich wsiach o gęstej zabudowie i terenach intensywnie użytkowanych rolniczo ok. 10 tys. Okolice parku stanowią atrakcyjny obszar dla eksploatacji turystycznej oraz osadniczej. Popularna jest w ostatnich latach suburbanizacja, czyli przenoszenie się mieszkańców dużych miast na sąsiednie tereny wiejskie. Ponadto park ma wyspowy charakter (rodzaj „eko-wyspy”), pozbawiony jest naturalnej łączności z większymi kompleksami leśnymi. Wyspowość tego stosunkowo małego obszaru potęgują otaczające park ruchliwe drogi.