Szlak Architektury Drewnianej – skarby Podhala

Małopolski Szlak Architektury Drewnianej – trasa Orawa, Podhale, Spisz i Pieniny to doskonała możliwość dla turystów, aby zapoznać się z jednym z największych skarbów Podhala – drewnianym budownictwem, które stanowi nieodłączny element krajobrazu kulturowego tego regionu. Zapraszamy na podróż po przepięknych kościołach i kaplicach drewnianych oraz dworach, chatach, zagrodach, willach i skansenach budownictwa drewnianego na Podhalu.

Szlak Architektury Drewnianej

Drogowy Szlak Architektury Drewnianej został utworzony w 2001 roku w celu popularyzacji zabytkowych budynków drewnianych w południowej Polsce i prowadzi przez województwa małopolskie, podkarpackie, świętokrzyskie i śląskie. Na szlaku znajdują się obiekty sakralne w tym kościoły, cerkwie, kaplice dzwonnice, a także dwory, chałupy, zagrody, skanseny, spichrze, wille i karczmy. Poszczególne obiekty na szlaku są czytelnie oznakowane tablicami informacyjnymi i drogowskazami. Od 2007 roku w wybranych obiektach na szlaku, organizowany jest cykl koncertów, który nosi nazwę „Muzyka Zaklęta w Drewnie”. Zabytkowe obiekty drewniane na terenie Podhala obejmuje Trasa Orawa, Podhala, Spisz i Pieniny na Małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej.

Styl Górali Podhalańskich i styl zakopiański

Architektura drewniana Podhala, Spiszu, Orawy, jak i Pienin cechuje się swoim unikatowym, niepowtarzalnych charakterem. Przez wieki powstawały tu budynki mieszkalne i sakralne budowane w drewnie lub z elementami drewnianymi. Region ten od zawsze cechował się dużą autonomią kulturową. To wszystko sprawiło, że architektura drewniana Podhala nabrała pewnych cech charakterystycznych. Ten styl architektoniczny nosi nazwę styl góralski, styl podhalański lub styl górali podhalańskich. Ściany budynków często są wykonane na zrąb z pni drzew przecinanych wzdłuż na pół, które noszą nazwę płazów. Dachy są najczęściej dwuspadowe lub wielospadowe, często bardzo strome i zazwyczaj pokrywa je gont lub strzecha.

Styl ten stał się inspiracją dla Stanisława Witkiewicza i nadał on drewnianej architekturze Podhala, Zakopanego i okolic nowy wymiar, dodając do niego elementy secesyjne. Wprowadził on bogate zdobienia rzeźbiarskie i malarskie charakterystyczne dla folkloru Podhala i Zakopanego. Projektował wille dla możnych przybyszy z ziem polskich, a jego architektura nosi nazwę stylu zakopiańskiego lub stylu witkiewiczowskiego. Ten styl jest charakterystyczny dla okresu Młodej Polski, czyli końca XIX i początku XX wieku i terenów Zakopanego oraz całego Podhala. Zdobienia charakterystyczne dla stylu witkiewiczowskiego to między innymi pazdury i słoneczna na dachach, a także motywy roślinne rzeźbione w drewnie. Wiele budynków posiada kamienne podmurówki.

Małopolski Szlak Architektury Drewnianej – Trasa Orawa, Podhale, Spisz i Pieniny – obiekty sakralne

Kościół św. Michała Archanioła w Dębnie Podhalańskim – pochodzący z końca XV wieku, przetrwał w niezmienionej formie, posiada bogate wyposażenie, najcenniejszy zabytek całego Podhala, wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO

Kościół św. Klemensa – Matki Bożej Częstochowskiej – Stary Kościółek w Zakopanem – z 1847 roku przy ulicy Kościeliskiej, obok zabytkowy Cmentarz Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku z mogiłami wielu znanych ludzi związanych z Podhalem

Kościół św. Jana Apostoła i Ewangelisty na Harendzie w Zakopanem – pochodzący z XVIII wieku, przeniesiony z Zakrzowa z okolic Rabki, posiada bogate zdobienia

Kaplica Najświętszego Serca Pana Jezusa na Jaszczurówce w Zakopanem – z początku XX wieku, w stylu zakopiańskim, zaprojektowana przez Stanisława Witkiewicza

Kościół Świętych Apostołów Szymona i Judy Tadeusza w Białce Tatrzańskiej – konsekrowany w roku 1765, jego historia sięga roku 1635, kiedy powstał tu pierwszy kościół, który spłonął w 1700 roku

Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Bukowinie Tatrzańskiej – wybudowany w latach 1887-1900 z wyposażeniem drewnianym wykonanym przez miejscowych rzemieślników

Kościół św. Marcina w Grywałdzie – z II połowy XV wieku, jednonawowy z izbicową wieżą i cennymi malowidłami wewnątrz

Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Harklowej – z przełomu XV i XVI wieku z bogatym wyposażeniem wewnątrz

Kościół św. Sebastiana i Matki Boskiej Różańcowej w Jurgowie – z roku 1675 z bogatym wyposażeniem barokowym

Kościół św. Wojciecha w Krzeczowie – wybudowany na przełomie wieków XVI i XVII w Łętowni, w 1760 roku przeniesiony do Krzeczowa

Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Lachowicach – wybudowany w 1789 roku w miejscu dawnej kapicy cmentarnej

Kościół św. św. Szymona i Judy Tadeusza w Łętowni – z lat 1760-1765, jednonawowy z kaplicami i wieżą; zabytkowymi malowidłami i bogatym wyposażeniem z XVIII wieku

Kościół Świętej Trójcy w Łopusznej – pochodzący z wieku XV, jednonawowy kościół z zabytkowym ołtarzem – tryptykiem

Kaplica cmentarna św. Sebastiana w Maniowych – kaplica z krużgankami na cmentarzu parafialnym, pochodząca z 1723 roku

Kościół św. Anny w Nowym Targu – filialny kościół parafialny z II połowy XV wieku, mieszczący się na cmentarzu

Kościół św. Jana Chrzciciela w Orawce – budowany w latach 1650-1659 z bogatym wyposażeniem wnętrza: malowidłami ściennymi i figuralnymi diabły i duszami czyśćcowymi z XVI wieku i gotyckim posągiem Chrystusa Frasobliwego z wieku XV

Kościół św. Marii Magdaleny w Rabce z Muzeum Regionalnym im. Władysława Orkana – z roku 1606, jednonawowy z wieżą izbicową, która zwieńczona została cebulastym hełmem barokowym

Kościół Świętego Krzyża na Obidowej w Chabówce – pochodzący z roku 1757 kościół na wzgórzu dobrze widoczny z Zakopianki

Kościół św. Antoniego w Sieniawie – wybudowany w II połowie XVIII wieku, posiada bogate wyposażenie

Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Spytkowicach – pochodzący z roku 1758, posiada sygnaturkową wieżyczkę o charakterze barokowym

Kościół św. Katarzyny w Sromowcach Niżnych – pochodzący prawdopodobnie z roku 1513, posiada izbicową wieżę

Kościół św. Elżbiety Węgierskiej w Trybszu – wybudowany w roku 1567 z drewna modrzewiowego bez użycia gwoździ

Kościół Matki Boskiej Szkaplerznej w Witowie – wybudowany został w latach 1910-1912, otoczony podcieniem, posiada neogotycki ołtarz

Kościół św. Klemensa Papieża i Męczennika w Zawoi – jego budowa rozpoczęła się 1888 roku, a ukończona w roku 1919

Małopolski Szlak Architektury Drewnianej – Trasa Orawa, Podhale, Spisz i Pieniny – skanseny, dwory, chałupy, zagrody, spichrze, muzea

Zespół drewnianej zabudowy góralskiej w Zakopanem – zabytkowa zabudowa Zakopanego w stylu góralskim oraz zakopiańskim między innymi w najstarszej części Zakopanego, ulicy Kościeliskiej

Willa Koliba w Zakopanem z Muzeum Stylu Zakopiańskiego im. Stanisława Witkiewicza – oddziałem Muzeum Tatrzańskiego im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem – pochodząca z lat 1892-1893, wybudowana przez Stanisława Witkiewicza jako pierwszy dom w stylu zakopiańskim

Willa Atma w Zakopanem z Muzeum Karola Szymanowskiego – pochodząca z roku 1895, muzeum w domu, gdzie mieszkał Karol Szymanowski

Willa Pod Jedlami w Zakopanem – pochodząca z lat 1896–1897, wybudowana według projektu Stanisława Witkiewicza, przykład stylu zakopiańskiego

Willa Witkiewiczówka – wybudowana w latach 1903–1904 według projektu Jana Witkiewicza, przykład stylu zakopiańskiego

Willa Harenda w Zakopanem z Muzeum Biograficznym Jana Kasprowicza – willa w stylu zakopiańskim na Harendzie, na zboczach Gubałówki

Chata Sabały na Krzeptówkach w Zakopanem – z końca XVIII wieku, dom na Krzeptówkach, gdzie mieszkał Jan Krzeptowski „Sabała”

Drewniana zabudowa Chochołowa – naturalny rezerwat architektury drewnianej z domami zrębowymi, krytymi wysokimi dachami gontowymi, w tym unikatowy dom wzniesiony z pnia jednej parosetletniej jodły.

Muzeum Powstania Chochołowskiego w Chochołowie – oddział Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem w zabytkowej chałupie góralskiej

Dom Ludowy im. Franciszka Ćwiżewicza w Bukowininie Tatrzańskiej – piętrowy dom w stylu zakopiańskim wybudowany w latach 1928 – 1932, obecnie mieści się tu Bukowieńskie Centrum Kultury

Dwór Tetmajerów w Łopusznej z oddziałem Muzeum Tatrzańskiego im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem – z roku 1800, dwór z dachem polskim i facjatą

Skansen w Sidzinie – cenna zabudowa góralska, w skład której wchodzą liczne budynki, między innymi chałupa z 1806 roku

Skansen im. Józefa Żaka w Zawoi Markowej – skansen cennej górskiej zabudowy wiejskiej charakterystycznej dla okolic Zawoi, Suchej Beskidzkiej i Makowa Podhalańskiego

Skansen w Zubrzycy Górnej – zespół zabudowy, na który składają się skansen, dworek, chałupy, karczmy, charakterystyczny dla obszaru orawskiego

Zagroda Korkoszów w Czarnej Górze – Muzeum Kultury Ludowej Spisza – Oddział Muzeum Tatrzańskiego im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem – zabudowa góralska charakterystyczna dla terenów Spiszu

Zespół szałasów na Polanie Podkólne w Jurgowie – skupisko pasterskich szałasów, unikatowy przykład archaicznej kultury materialnej Podhala

Osada Czorsztyn w Kluszkowcach – od XIX wieku do 30. lat. XX wieku, wille, spichlerze, zagrody, przeniesione z zalanego obszaru Zalewu Czorsztyńskiego

Karczma „Rzym” w Suchej Beskidzkiej – z początków XVIII wieku, położona przy rynku w Suchej Beskidzkiej

Spichlerz w Niedzicy – pochodzący z końca XVIII wieku, położony nieopodal zamku w Niedzicy, należał do obiektów folwarcznych zamku

Zabudowa na Polanie Sosny w Niedzicy – zespół zabytkowy z przełomu XVIII i XIX wieku, na który składają się dwór oraz chata spiska

Zabudowa w Krościenku n. Dunajcem – zabytkowa zabudowa góralska miasta pochodząca z XIX wieku

Zabudowa uzdrowiskowa w Szczawnicy – zabudowa zdrojowa z XIX wieku z pensjonatami oraz willami w stylu tyrolskim

Architektura drewniana w Zakopanem i na Podhalu

Jednym z najważniejszych elementów dziedzictwa kulturowego w Zakopanem oraz na Podhalu jest architektura drewniana, która nierozerwalnie związana z polskimi górami. Od wieków powstawały tu kościoły i kaplice drewniane, a także wykonane w drewnie chałupy, dwory, wille i inne budynki. Przez te wszystkie wieki wykształcił się charakterystyczny dla tego regionu styl góralski, a na przełomach wieków XVIII i XIX styl zakopiański zapoczątkowany przez Witkiewicza. Dziś dziedzictwo budownictwa w drewnie na Podhalu można podziwiać na Małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej na trasie Orawa, Podhale, Spisz i Pieniny.